Het nieuwe boek van Robert Galbraith aka JK Rowling gaan lezen was geen gemakkelijk besluit. Niet na alle troep over ‘mannen die doen alsof ze vrouw zijn’ die Rowling de afgelopen maanden op het internet heeft geslingerd. En ook niet omdat het verhaal meer dan 900 pagina’s beslaat. Had ik mijn tijd niet liever aan drie tot vier andere (betere) boeken besteed?

Maar om eerlijk te zijn vond ik de vorige verhalen over privédetective Cormoran Strike wel vermakelijk, met een knappe plot en levensechte personages, en ik wilde tijdens de onvermijdelijke discussies goed beslagen ten ijs komen en niet alleen wat journalisten napraten.

Wat dat eerste betreft werd ik niet teleurgesteld. De plot zit goed in elkaar, en de twee hoofdpersonages zijn genuanceerd, levendig en gelaagd (de hoofdpersonages dan; bijrolletjes worden vooral vervuld door stereotypen). Als je de problematische dingen wegdenkt, was het geen straf om te lezen. Geen hoogstaande literatuur, daarvoor heeft het te weinig subtiliteit en te veel stereotypen, maar puur technisch bekeken, vind ik het een knap staaltje werk.

Daarbij doet Rowling een aantal (zeer behoorlijke) pogingen om seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag inzichtelijk te maken, net zoals klassenverschillen in de jaren 70 en nu. 

Waanideeën

Een groot deel van de belangrijkste verhaallijn (pas op, spoilers) draait om het oplossen van een veertig jaar oude zaak waarin een jonge vrouwelijke huisarts spoorloos is verdwenen. De enige verdachte, Dennis Creed, zit al jaren om ongerelateerde moorden vast. De rechercheur die destijds op de zaak zat, had een schildklierziekte waardoor hij waanideeën kreeg. Daardoor was hij ervan overtuigd dat Creed de huisarts had ontvoerd en vermoord, en zette alles daarop in. Hoe zieker hij werd, hoe meer hij alles linkte aan Baphomet, pentagrammen, sterrenbeelden en andere occulte zaken.

Strike wordt ingehuurd door de dochter van de huisarts, die een relatie heeft met een vrouw. Daar wordt verder niet raar of moeilijk over gedaan, wat in het licht van wat er hieronder volgt prettig is. Wel beschrijft Rowling haar echtgenote (door de ogen van Strike) lichtelijk stereotiep lesbisch, met karaktertrekjes die als mannelijk gecategoriseerd zouden kunnen worden, de notie dat ze geen make-up draagt, en dat ze haar portemonnee in haar kontzak bewaart.

Zachtaardig

Over Creed wordt gezegd dat hij soms vrouwenkleding droeg, en niet alleen wanneer hij vrouwen ontvoerde. Daarnaast wordt hij door verschillende personages omschreven als ‘queer’ of ‘gay’ omdat hij zich in de dagelijkse omgang zachtaardig en vrouwelijk gedraagt. Daardoor denken de vrouwen om hem heen dat hij ongevaarlijk is. Het gaat dus niet, zoals een van de journalisten (Alison Flood, The Guardian) beweerde, om een enkel zinnetje. Je wordt er als lezer steeds opnieuw en opnieuw en opnieuw aan herinnerd dat Creed zich verwijfd gedroeg en aan crossdressing deed.

Zo tegen het einde word je getrakteerd op een onbehoorlijke hoeveelheid details over hoe Creed de vrouwen martelde, misbruikte en vermoordde, vlak voor de uitsmijter komt: “(…) like the women who’d climbed willingly into Dennis Creed’s van, [Strike]’d been hoodwinked by a careful performance of femininity. Just as Creed had camouflaged himself behind an apparently fey and gentle façade, so [spoiler] had hidden behind the persona of the nurturer, the selfless giver, the compassionate mother.”

Zo worden de gruwelijkste daden uit het boek nadrukkelijk gekoppeld aan de ‘nauwgezette opvoering van vrouwelijkheid’. De conclusie van een andere journalist (Jake Kerridge, The Telegraph), dat het thema “never trust a man in a dress” lijkt te zijn, snijdt hiermee behoorlijk hout.

Dit alles heeft trouwens helemaal niets te maken met de verhaallijn. Je zou alles kunnen schrappen en er zou niets veranderen aan hoe het verhaal zich ontvouwt. 

Slurs

Ook worden er in de tekst slurs gebruikt, wordt bij personages op verschillende manieren benadrukt dat ze niet voldoen aan de heersende gendernormen (een stevig gebouwde vrouw moet wel een verklede man zijn, een flamboyante man moet wel gay zijn, etc), en de enige (echte) homo man wordt omschreven als ‘in de verste verte niet camp’ en ‘heeft een hekel aan musicals’. 

En dan er is nog iets. 

Recent kwam ik erachter dat er binnen de TERF-gelederen een stroming bestaat die ervan overtuigd is dat trans mensen de duivel (Baphomet) aanbidden, door demonen bezeten zijn, en zich bezighouden met satanische en andere occulte rituelen.

Lees even terug naar mijn samenvatting van het hoofdverhaal.

De rechercheur die de verdwijning van de huisarts onderzocht, had al zijn kaarten ingezet op een crossdressende, vrouwelijke man en probeerde te bewijzen dat hij het was met behulp demonen, satanisme, Baphomet en occultisme.

Ik weet niet wat ik hiervan moet denken. Is dit toevallig zo gegroeid, of blaast Rowling flink hard op een hondenfluitje? Eerst worden de aantekeningen over sterrenbeelden en demonen en Alistair Crowley belachelijk gemaakt, maar gaande het verhaal blijken er steeds meer waarheden in te staan. Uiteindelijk zijn ze van onschatbare waarde bij de oplossing voor de verdwijningszaak. Daardoor krijgt de theorie van occultisme geloofwaardigheid en bestaansrecht, en neig ik naar het fluitje. Maar ik weet het niet en laat het aan de individuele lezer over om conclusies te trekken.   

Mijn eigen conclusie is dat het hoe dan ook een problematisch boek is. Maar waarom dan, het gaat toch helemaal nergens over trans vrouwen? Alleen over een psychopaat die zich af en toe in vrouwenkleding hult, dat is heel anders.

Ja, dat is heel anders. Maar Rowling heeft op Twitter en via andere kanalen inmiddels duidelijk laten merken dat ze trans vrouwen ziet als mannen in vrouwenkleding. Daarom mogen trans vrouwen van haar niet in ruimtes die alleen voor vrouwen bedoeld zijn. 

Diezelfde gedachte (‘Dat zijn mannen die vrouw willen worden’) leeft ook bij heel veel cis mensen die weinig van trans personen afweten. Bij hen wordt het verband tussen ’trans vrouwen’ en ‘gevaar’ in het onderbewustzijn misschien versterkt als ze het boek lezen. En dat is gevaarlijk.

Daarnaast heeft Rowling al vele boeken lang bewezen dat ze de lezer kan manipuleren met woorden. Anders kun je niet succesvol een spannend verhaal met een verrassende twist neerzetten. Die technieken gebruikte ze ook in haar essay om uit te leggen waarom ze tegen de Engelse Gender Recognition Act is. 

Ophef

Ik geloof niet dat ze er bewust op uit is om lezers te ‘brainwashen’, maar ik denk wel dat haar overtuigingen zo sterk zijn dat ze op deze manier doorsijpelen in haar werk. Ik vermoed ook dat de timing van haar ‘ophef’ niet toevallig is. Tegen de tijd dat het boek uitkwam, waren veel mensen de aanvallen op haar uitingen en haar zelf vanuit de trans gemeenschap waarschijnlijk al zo zat, dat geen aandacht meer besteedden aan de nieuwe reeks reacties (zoals dit artikel). Misschien hebben een aantal mensen het boek ook wel gekocht als steunbetuiging.

Dus, boek uit de handel en op de verboden lijst? Nee. Rowling doodsbedreigingen sturen via Twitter? Natuurlijk niet. 

Maar laten we niet doen alsof dit onschuldig is, en laten we niet ophouden met het weerspreken van de ‘gender-critici’. Niet omdat we die op andere gedachten kunnen brengen, maar omdat trans personen het verdienen dat mensen publiekelijk voor hen opkomen.

Door Micha Meinderts
Beeld (cc) The Gender Spectrum Collection