In Detransition, Baby bespreekt de Amerikaanse Torrey Peters gevoelige vraagstukken. Ze loopt nergens omheen. Het boek uit 2020, haar debuut bij een grote uitgeverij, biedt als het ware een blik van binnenuit: hoe voelt het voor een trans persoon? Dan gaat het over moederschap, relaties, seks en veel meer. Aanrader, dit boek!
Drie hoofdpersonen zijn er in Detransition, Baby, het boek van Torrey Peters, een Amerikaanse trans vrouw. Dat zijn Reese, een trans vrouw met veel issues met de mannen met wie ze date, Ames, een ex-trans vrouw die weer als man leeft, en Katrina, een cis vrouw, werkgever van Ames. Alle drie zijn halverwege of eind dertig, net als Peters overigens. Katrina raakt onverwacht zwanger van Ames. Wat nu? Dat is de grote vraag in het boek.
Ames is misschien wel het opvallendste karakter. Peters vertelt in een podcast dat dit personage zich in haar hoofd vormde toen ze een andere trans vrouw begeleidde die naar Mexico ging voor een gezichtsoperatie. Om problemen te vermijden tijdens de reis – in haar paspoort stond nog een M terwijl ze al met transitie bezig was – besloot ze het enige mannenkostuum dat nog in haar kledingkast hing, aan te trekken. De luchtvaartmaatschappij raakte echter haar koffer kwijt waardoor ze gedwongen werd om in Mexico in dat kostuum rond te blijven lopen. Het voelde als dissociatie, vertelt ze, een soort test voor detransitie. Terug in New York was ze blij dat ze het kostuum weer uit kon trekken.
Ze maakt onderscheid tussen ’trans doen’ en ’trans zijn’. Dat Ames nadat hij een tijdlang als vrouw leefde en ook Reese’s partner was, besluit tot detransitie, betekent niet dat hij minder trans is. Aldus Peters. Ze realiseert zich heel goed hoe gevoelig detransitie ligt. Transfobe terfs, transhaters en transontkenners of anderen die weinig met trans hebben, zien het als munitie om gendergevoelens te bekritiseren of te ridiculiseren. Wat als je spijt krijgt? Mensen die uiteindelijk toch voor detransitie kiezen, doen dat zelden omdat ze spijt hebben. Ze doen het omdat het heel moeilijk blijkt om zich aan te passen, omdat er soms allerlei deuren voor ze dichtgaan, bij familie of werk, omdat ze zich niet geaccepteerd voelen of wat dan ook.
Dat je dan niet meer ‘trans doet’, betekent niet dat je geen trans bent. Ames kan zich ook niet voorstellen dat hij ‘vader’ wordt, echt een brug te ver. Ouderschap, oké, maar ‘vader’ voelt als te rolbevestigend. Hij zoekt een andere oplossing en stelt Katrina en Reese voor dat ze co-moeders worden.
De hele plot maakt het mogelijk voor Peters om allerlei aspecten van trans-zijn te bespreken. Trans en moederschap bijvoorbeeld, (queer) relaties, seks. Niet om iets uit te leggen, het boek is niet per se bedoeld voor cis mensen die meer van trans willen begrijpen. Dat is hooguit mooi meegenomen. Het biedt zou je kunnen zeggen, waar je een (seksistische) male gaze en daartegenover een female gaze onderscheidt, een soort van transgender gaze. De blik van een transgender. Die in dit boek dan allerlei zaken bekend kan veronderstellen. Dit is niet het veelvoorkomende verhaal van een transgender persoon die een coming-out beleeft en naar een transitie gaat die de grote oplossing biedt. En alles komt goed. Dit is een heel ander verhaal, een verhaal van binnenuit.
Het is in mijn ogen een belangrijk boek dat veel herkenning biedt. Alles waar je bij het transleven en identiteit tegenaan kan lopen. En detransitie, zegt Peters, hoort daar ook bij. Het hoort bij ons. Net als transitie. Dat transfoben het misbruiken en transgenders er daarom liever niet over spreken, vindt ze niet juist. We moeten het er gewoon over kunnen hebben. Dat is wat ze beoogt met de prikkelende titel en met de persoon van Ames.
Ze gaat ook andere controversiële zaken niet uit de weg. Ze onderzoekt kwetsbare kanten en schaamtevolle situaties. En ze bespreekt bijvoorbeeld ook de dissociatie die een trans persoon kan voelen bij seks vóór transitie. Dat hij als man geacht wordt te ‘presteren’ terwijl hij zich vrouw voelt, verlamt Ames. Nog een plus: er zit veel humor in het boek, waardoor het ondanks alle zware thema’s toch vaak licht voelt.
Prachtig boek: Detransition, Baby! Ik denk dat het voor transgender personen als een soort thuiskomen voelt. Dit boek gaat over ons. Met alle ongemakkelijke kanten, lachwekkende kanten en mooie kanten van dit deel van onze identiteit. Er is (vooralsnog) geen vertaling van het boek, en ik weet niet of er aan een vertaling wordt gewerkt. Het is intussen wel op de longlist voor een prestigieuze Britse prijs terecht gekomen: de Women’s Prize for Fiction. En er komt een tv-serie. Ik zou zeggen: lezen!
Tekst: Ton van den Born