De nieuwsberichten over de coming-out van YouTube-ster Nikkie de Jager en haar coming-out de afgelopen weken laten een bijzondere verschuiving zien. Waar een maand geleden vooroordelen en misverstanden over trans-zijn nog de boventoon voerden, werd bij het meest recente nieuws dat De Jager online presentatrice van het Eurovisiesongfestival zal zijn haar trans-zijn er niet meer bij gehaald en ging het weer over De Jager als professional.
De gedwongen coming-out van YouTube-ster Nikkie de Jager, online als NikkieTutorials, creëerde de afgelopen weken een enorme golf van media-aandacht die moeilijk te missen was. Wat laat een analyse van deze media-aandacht over de beeldvorming van transgender personen zien? Eén maand na Nikkies coming-out, hebben we de berichtgeving geanalyseerd en vergeleken met de mediarepresentatie van transgender personen in 2018.
Afgelopen maand gingen 629 artikelen, opiniestukken en columns over Nikkie de Jager. We hebben gekeken naar alle grote dagbladen, regionale kranten, en een selectie van online nieuwssites, week- en maandbladen en kleine websites die af en toe een nieuwsbericht plaatsen. Blogposts en social-mediaposts zijn niet meegenomen in het onderzoek. Bij deze artikelen hebben we gekeken naar het algemene sentiment omtrent Nikkies coming-out. Slechts 1% van alle berichtgeving stond negatief tegenover haar transgender-zijn.
Een voorbeeld hiervan is een column van Jan Roos in De Dagelijkse Standaard waarin hij schrijft dat “transgenderschap een afwijking is en een afwijking per definitie abnormaal”. Opvallend genoeg werden er bijna geen grappen gemaakt over Nikkies coming-out, waar dat wel nog wel veel gebeurde in 2018. Dat was toen naar aanleiding van de beruchte uitzending van Voetbal Inside waarin René van der Gijp een pruik op deed als reactie op het transitie-nieuws van Bo van Spilbeeck. De afname in dergelijke media-aandacht is in elk opzicht een zeer positieve vooruitgang die hopelijk wordt voortgezet in de berichtgeving over transgender personen in het algemeen.
Ongeveer een kwart van de artikelen waren neutraal (27%) over Nikkies coming-out (Figuur B) en haar transgender achtergrond en spraken noch steun noch kritiek uit. Deze cijfers laten zien dat de berichtgeving over het algemeen overweldigend positief was over Nikkies coming-out en haar transgender achtergrond, namelijk 72% (Figuur B).
Dominante verhaallijnen
In 2018 werd er bij uitstek het meeste over transgender personen gesproken, óf als slachtoffer óf als succesverhaal. In het geval van Nikkies coming-out overkoepelen beide verhaallijnen ook het grootste deel van de berichtgeving. Waar sommige berichtgeving zich voornamelijk richtte op het chantage-aspect van haar coming-out, waarmee Nikkie vooral als slachtoffer afgeschilderd werd, richtte andere berichtgeving zich meer op haar coming-out als succesverhaal. Dit laatste is een verhaallijn die vóór haar coming-out al aan berichtgeving omtrent Nikkie plakte door haar succesvolle carrière. Het is dan ook begrijpelijk dat het percentage van de berichtgeving die Nikkies coming-out voornamelijk als een succesverhaal afschilderen, een stuk hoger is dan voor transgender personen in het algemeen, namelijk 64% t.o.v. 40% (Figuur A).
Naast deze twee veelvoorkomende verhalen, werd Nikkie ook vaak afgeschilderd als een pionier voor transgender personen. Zo werd ze frequent in nieuws- en opiniestukken afgeschilderd als pionier die een pad vrijmaakt voor een inclusievere en diversere samenleving. In 2018 werd in maar 1% van berichtgeving transgender personen in dit daglicht gezet, terwijl dat in het geval van de artikelen over Nikkie een overweldigende 14% was (Figuur A); een flinke stijging dus. Een voorbeeld hiervan is een artikel van het AD, wat Nikkie huldigt als een dapper rolmodel.
Opvallend was dat er veel meer ‘gelaagde’ verhalen in de berichtgeving over Nikkie waren dan over transgender personen in het algemeen in 2018 (zie Figuur A). Dit zijn verhaallijnen waarin zowel ups als downs uit het leven van transgender personen worden beschreven. De berichtgeving omtrent Nikkie sprak veel vaker over zowel overwinningen als tegenslagen in haar leven. Een voorbeeld hiervan was een artikel van OneWorld, maar ook in meer mainstream media, waaronder zelfs RTL Boulevard, kwam gelaagde berichtgeving voor. Deze stijging is opmerkelijk gezien zulke gelaagdheid vrijwel nooit voorkwam in algemene berichtgeving in 2018 (0,2%).
Hiernaast spraken een groot aantal artikelen gedurende de afgelopen 30 dagen over Nikkie vanwege haar carrière en niet vanwege haar transgender-zijn. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de berichten over haar uitnodiging als online-presentatrice voor de Eurovisie Songfestival. Een groot deel van deze berichtgeving sprak over haar zonder haar transgender-zijn te noemen. In de mediamonitor van 2018 kwam dergelijke berichtgeving vrijwel nooit voor en zag het in het geval van Nikkie een forse stijging naar 12% (Figuur A). Ook dit is wellicht te wijten aan het feit dat Nikkie al een ontzettend succesvol YouTuber was voor haar coming-out. Opmerkelijk is toch dat dergelijke berichtgeving over Nikkie als professional de afgelopen maand steeds frequenter werd. Waar er de eerste week na haar coming-out nog vrijwel niet over haar in deze context bericht werd, gingen items in de vierde week bij uitstek over Nikkie als professional.
Aandachtspunten voor de media
Ondanks de recentelijke afname van de focus op het transgender-zijn van Nikkie, merkten we dat media het soms lastig lijkt te vinden om over transgender-zijn te berichten als een normaal fenomeen. Zo hebben 18 artikelen Nikkies deadname, ofwel haar geboortenaam, zomaar gepubliceerd (Figuur C). Dit is bijvoorbeeld te zien in een artikel van Suzanne de Winter in BN DeStem waarin er een positief sentiment hangt, maar Nikkies deadname al in de titel wordt genoemd. Het noemen, laat staan publiceren, van iemands deadname kan erg pijnlijk zijn en is daarmee ook wel degelijk problematisch, ongeacht de bedoeling van het artikel. Na een golf van verontwaardiging hebben het AD en zusterbladen ervoor gekozen Nikkies daadname toch te verwijderen uit hun gepubliceerde berichten.
Ondanks de toegenomen bereidheid van media om naar de trans community te luisteren, worden er vrijwel nooit termen als cisgender gebruikt in berichtgeving. Dit lijkt te impliceren dat geschreven media nog steeds transgender personen als ‘afwijkend van de norm’ benaderen. Dit is elegant beschreven in een artikel van OneWorld.
Als we de omgang van de beeldende media naast die van geschreven media leggen komen er vergelijkbare punten naar voren. Zo werd Nikkies coming-out uitgebreid besproken door DWDD, Jinek en OP 1. Alle drie de programma’s lieten vooral zien hoe transgender personen nog steeds als iets abnormaals werden gezien, vanuit het oogpunt van cisgender personen. Zo refereerde Matthijs van Nieuwkerk consequent in een uitzending van De Wereld Draait Door naar drie transgender gasten in een context van ‘je was vroeger x, maar nu ben je y’. Bij Jinek werden uitgebreid foto’s van gasten voor hun transitie getoond in de achtergrond. En in de aflevering van Op1 over Nikkies coming-out werd ze in haar afwezigheid mis-gendered. Eén van de presentatoren noemde Nikkie namelijk op een gegeven moment hem in plaats van haar, hoewel Nikkie al vaker bij het programma aan bod was gekomen vóór haar coming-out. De presentator was zich hiervan niet bewust, totdat YouTuber Jessie Maya (die te gast was) hem er op aansprak gedurende de uitzending.
Verschuiving
De media laat veel hartverwarmende steun voor Nikkie zien vanuit vele verschillende media-platforms. Grappen bleven vrijwel uit, en er verschenen meer gelaagde verhalen over ups en downs in het leven van Nikkie dan meestal gebeurde bij transgender personen. Een positieve ontwikkeling is dat Nikkie na het eerste mediatumult, steeds vaker beschreven wordt vanwege haar werk en niet vanwege haar transgender zijn of coming-out. Hoe dit voor transgender personen gedurende het afgelopen jaar was, wordt op dit moment verder onderzocht in een mediamonitor over 2019.
Door Emma Kroon, Freya Jara Terpstra en Valesca van Vliet
Wil je als mediamaker of redactie bijgepraat worden over transgender onderwerpen? Neem dan contact op via info@transgendernetwerk.nl of bekijk onze site Trans in beeld voor meer informatie.