Sjaan vertelt over de impact van de oude ‘transgenderwet’
Zaterdag 27 november maakt de Staat in de Ridderzaal excuses aan transgender- en intersekse personen voor de voorwaarden die ze tot 2014 stelde aan het wijzigen van het juridisch geslacht. Tussen 1985 en 2014 moesten mensen die hun geslachtsregistratie wilden veranderen, eerst verplicht geslachtsaanpassende operaties en een onomkeerbare sterilisatie ondergaan. Trans- en intersekse personen moesten kiezen tussen twee kwaden: door het leven gaan met een geslachtsregistratie die niet paste bij hun genderidentiteit, dan wel verplicht een ingrijpende operatie ondergaan met als gevolg dat iemand nooit meer kinderen zou kunnen krijgen. Sjaan vertelt openhartig over de vernedering die zij moest ondergaan als gevolg van deze wetgeving.
In begin jaren zeventig ging Sjaan (geboren in 1951) in medische transitie, dus nog voor de invoering van de desbetreffende transgenderwet in 1985. De genderkliniek van het VUmc bestond toen nog niet, en de zorg die er was, was in haar geval gepersonaliseerd. Via de rechter veranderde Sjaan na haar transitie haar voornamen in de basisregistratie personen. Het was toen onmogelijk om haar geslachtsregistratie te veranderen. Dat haar geslacht nog steeds als M genoteerd was, werd begin jaren negentig eigenlijk pas een probleem.
Nieuw paspoort
Vanaf 1991 werden het huidige paspoort en de Europese identiteitskaart ingevoerd in Nederland ter vervanging van het zeer verouderde ‘zwarte vod’, waar frequent mee gefraudeerd werd. Nu pas met deze invoering stond geslacht op officiële burgerdocumenten. In de oude paspoorten stond namelijk helemaal geen geslachtsaanduiding. Toen Sjaans oude paspoort verliep in 1993 moest zij ineens actie ondernemen. In haar nieuwe paspoort was wel een geslachtsaanduiding opgenomen, wat resulteerde in een heel nare situatie. In haar nieuwe paspoort stonden voornamen die met een vrouw geassocieerd worden, maar bij het geslacht stond een ‘M’. Een mogelijk conflict lag voor de hand. Als Sjaan zich als ‘man’ zou presenteren, zou opvallen dat haar voornamen niet bij haar genderexpressie zouden passen. Maar als ze als vrouw bij de douane zou komen, zou haar nog geregistreerde geslacht niet bij haar genderexpressie passen. Kortom: wat ze ook deed, het was altijd fout. Sjaan moest dus actie ondernemen om het geslacht ook formeel te laten wijzigen. Ze had een artsenverklaring nodig dat ze aan de wettelijke voorwaarden voldeed, te weten een geslachtsaanpassende operatie en niet in staat om kinderen te krijgen, alvorens ze via de rechter haar geslachtsregistratie kon wijzigen.
Denigrerend medisch onderzoek
Sjaan moest voor die artsenverklaring naar het VUmc, de monopoliehouder van de transgenderzorg in Nederland. Omdat ze haar transitie in de jaren 70 elders in Amsterdam had ondergaan, had het VUmc geen dossier van haar. De arts die Sjaan sprak (die zij nooit eerder had gezien) vond dat voor de afgifte van een verklaring een lichamelijk onderzoek nodig was om te beoordelen of Sjaan wel aan de wettelijke voorwaarden voldeed. Dat er een inwendig onderzoek moest komen om vast te stellen of ze wel alle geslachtsoperaties had ondergaan, vond Sjaan veel te ver gaan, dus protesteerde ze. Een andere arts werd erbij geroepen, maar ook deze stond erop dat er een medisch onderzoek nodig was. Onder protest heeft Sjaan in 1993 het onderzoek ondergaan. Dit invasieve onderzoek was uiterst denigrerend. Sjaan moest zichzelf uitkleden voor de arts, die haar blootstelde aan een intiem medisch onderzoek om te controleren hoe diep haar neovagina ging. ‘Dit voelde als een verkrachting van staatswege; een diepe vernedering’, zegt Sjaan. Maar het was dit, of het steeds weer krijgen van problemen aan de grens en bij alle andere gelegenheden waar men zich moet legitimeren. Sjaan is met haar specifieke casus niet de enige die een dergelijk onderzoek moest ondergaan. Het is een zwarte bladzij uit de Nederlandse geschiedenis.
Door: Freya Terpstra
De excuses van het kabinet zijn een reactie op de aansprakelijkheidsstelling van het transgender en intersekse collectief, bestaande uit initiatiefnemer Willemijn van Kempen, Transgender Netwerk Nederland, Bureau Clara Wichman, Nederlandse organisatie voor seksediversiteit NNID, en andere individuen die met de wet te maken hebben gehad, ondersteund door advocatenkantoor Brauw Blackstone Westbroek.
De excuses op zaterdag 27 november 2021 in de ridderzaal zijn nog via livestream te volgen, registreer je hiervoor via: https://www.ceremonietransgendereninterseksegemeenschap.evisitregistratie.nl
Meer weten over de tegemoetkomingsregeling? Ga naar https://www.transgendernetwerk.nl/zo-vraag-je-een-tegemoetkoming-voor-de-oude-transwet-aan/