Alex Bakker, historicus, schrijft in ‘Transgender in Nederland’ het verhaal van de zorg, de emancipatie en de veranderende reacties in media, maatschappij en politiek. Transgender omvat weliswaar ook travestie en non-binair, maar het boek van Bakker gaat vooral over mensen die een transitie hebben doorgemaakt.
‘Transgender in Nederland’, op 26 januari gepubliceerd, gaat vooral over de laatste zestig jaar. Wat gebeurde er in de transgenderwereld, hoe ontwikkelde het zich, welke artsen hebben geholpen en hoe werd het juridisch geregeld? Hoe verliep de zware strijd van transpersonen om goede zorg en erkenning?
Een zware strijd, want aanvankelijk werden transgender mensen vaak gezien als gestoord. Het moest wel een waan zijn, oordeelde De Gezondheidsraad in de jaren zestig. Danseres in het buitenland of prostituee op de wallen. Dat leken de opties voor transvrouwen. Zoals Aaïcha Bergamin die op de cover van het boek staat, overleden in 2014. Transmannen kregen minder aandacht. Misschien, denkt Bakker, omdat ze niet zo opvielen of in de kast bleven.
Otto de Vaal, een arts die in 1968 in contact kwam met transseksualiteit, zag de nood. Behalve een ‘transendokter’, die speciale spreekuren hield, hormonen voorschreef en op zoek ging naar een chirurg, werd hij een vertrouwenspersoon voor transpersonen. Hij stond aan de wieg van de transgenderzorg die vanaf eind jaren zeventig werd verankerd in het (gereformeerde) VU-ziekenhuis, vanuit een soort van christelijke compassie. Dankzij artsen zoals hij werd Nederland voorloper en gidsland.
Heel langzaam veranderde de beeldvorming over transgender. Dankzij de inzet van deze mensen, dankzij positieve media-aandacht en ook de inzet voor emancipatie en support van groepen zoals T&T (Travestie en Transseksualiteit), een zelfhulpgroep die de NVSH in 1970 oprichtte. Dankzij gespreksgroepen onder Humanitas en meer of minder activistische clubs zoals Het Jongensuur, T-Image, Noodles. Dankzij veel moedige transgenderpioniers en heel dappere rolmodellen. En ook dankzij TNN, ontstaan in 2008, en Transvisie, in 2010.
Vooral de medische zorg heeft Bakkers aandacht. Hoe ontwikkelde deze zich? Bakker schat dat er sinds de eerste operaties rond 1960 7.000 tot 8.000 mensen met hun transitie zijn geholpen. Nu stijgt het aantal aanmeldingen explosief. Bakker verklaart dat in een interview op NOS-radio uit het veranderende beeld dat in de media wordt getoond. Voorheen lag de nadruk op de zware weg en het onzekere resultaat, nu zie je veel jonge mensen en gaat het veel meer over de goede dingen van het leven, de zoektocht naar geluk.
Nederland biedt bovendien relatief goede transgenderzorg, denkt Bakker. Voor iedereen toegankelijk, met goede psychische begeleiding en een verantwoorde aanpak van hormoontherapie en chirurgie. De lange wachtlijsten bij de gendercentra vormen, hoewel minister Schippers in juni 2017 de budgetten heeft verhoogd, echter de keerzijde van de groeiende vraag.
We zijn nu aangeland in een tijd dat transgender personen meer stem krijgen, en een diverser beeld laten zien, maar bijvoorbeeld hun werkpositie nog veel te wensen overlaat. Er zijn ook nog veel vooroordelen. En non-binaire mensen beginnen pas net in beeld te komen. De strijd is niet voorbij, maar Bakker heeft alvast een mooie beschrijving gegeven van pakweg de afgelopen zestig jaar. In een boek met ook goede interviews en mooie foto’s.
(tekst: ton van den born)
Alex Bakker
Transgender in Nederland, Een buitengewone geschiedenis
Boom (288 blz.) € 24,99
Een uitgebreider verhaal over Transgender in Nederland is te lezen op www.continuum.nl.